زمان تقریبی مطالعه: 10 دقیقه
 

عبدالله بن حسن




عبدالله فرزند امام حسن مجتبی علیهما السلام از شهیدان قیام مقدس حسینی است.
[۱] الارشاد، شیخ مفید، ج۲، ص۲۶.    
[۲] الارشاد، شیخ مفید، ج۲، ص۱۱۰-۱۱۱.    
[۳] الارشاد، شیخ مفید، ج۲، ص ۱۲۵.    
[۴] الرجال، طوسی، ج۱، ص۱۰۲.    
[۵] تاریخ الطبری، ابن جریر، ج۴، ص۳۵۹.    
[۶] تسمیة من قتل مع الحسین علیه‌السلام، فضیل کوفی، ج۱، ص۲۴.    
[۷] مروج الذهب، مسعودی، ج۳، ص۶۱.
[۸] مناقب آل ابی‌طالب علیهم‌السلام، ابن شهرآشوب، ج۳، ص۲۵۵.    
[۹] مقاتل الطالبیین، ابوالفرج اصفهانی، ج۱، ص۵۸- ۵۹.    
[۱۰] لباب الانساب والالقاب والاعقاب، بیهقی، ج۱، ص۳۴۲- ۳۴۳.
[۱۱] جمهرة انساب العرب، ابن حزم، ج۱، ص۳۸- ۳۹.    
[۱۲] رجال، ابن داود، ص۱۱۸.    
[۱۳] رجال، العلامة الحلی( خلاصة الاقوال)، ج۱، ص۱۰۴.    
[۱۴] مجمع الرجال، قهپائى، ج۳، ص۲۷۸.
[۱۵] جامع الرواة، محمدعلی اردبیلی، ج۱، ص۴۸۱.    
[۱۶] منتهی المقال، مازندرانی، ج۴، ص۱۷۵.    
[۱۷] نقدالرجال، حسینی تفرشی، ج۳، ص۹۸.    



۱ - مادر عبدالله


عالمان رجال و تاریخ و نسب درباره مادر عبدالله بن حسن به اختلاف سخن گفته‌اند:

۱.۱ - ام ولد


گروهی او را ام‌ ولدی
[۱۸] الارشاد، شیخ مفید، ج۲، ص۲۰.    
[۱۹] تاریخ طبری، ابن جریر، ج۴، ص۳۵۹.    
[۲۰] مقاتل الطالبیین، ابوالفرج اصفهانی، ج۱، ص۵۸- ۵۹.    
[۲۱] تسمیة من قتل مع‌الحسین علیه‌السلام، فضیل کوفی، ج۱، ص۲۴.    
به نام نفیله
[۲۲] تذکرة الخواص، ابن جوزی، ج۱، ص۱۹۵.
یا حبیبه
[۲۳] لباب الانساب والالقاب والاعقاب، بیهقی، ج۱، ص۳۴۲.
دانسته‌اند.

۱.۲ - رمله


گروهی دیگر او را دختر سلیل
[۲۴] مقاتل الطالبیین، ابوالفرج اصفهانی، ج۱، ص۵۸- ۵۹.    
[۲۵] انصارالحسین، شمس الدین، ج۱، ص۱۳۲.    
یا شلیل
[۲۶] ابصارالعین، محمد بن طاهر سماوی، ج۱، ص۷۳.    
[۲۷] ذخیرة الدارین، جمعی از نویسندگان، ج۱، ص۲۸۱.    
بن عبدالله بجلی و نامش را رَمْله
[۲۸] ذخیرةالدارین، جمعی از نویسندگان، ج۱، ص۲۸۱.    
[۲۹] تنقیح المقال، عبدالله مامقانی، ج۲، ص۱۷۸.
نوشته‌اند.

۱.۳ - رباب


برخی دیگر وی را رباب
[۳۰] الرجال، طوسی، ج۱، ص۱۰۲.    
[۳۱] مجمع الرجال، قهپائى، ج۳، ص۲۸۸.
می دانند.
در برخی نسخه‌های رجال شیخ طوسی، نام مادر عبدالله بن حسن علیه السلام، رباب دختر امری‌ء القیس بن عدی بن اوس بن جابر بن کعب بن علیم، از طایفه بنی کلب بن وبره، آمده است.
[۳۲] الرجال،طوسی، ج۱، ص۱۰۲.    
اما به عقیده شماری از رجال‌شناسان، این سخن اشتباه است؛ زیرا رباب- با نیای مذکور- همسر امام حسین علیه السلام بوده است.
[۳۳] قاموس الرجال، محمد تقی تستری، ج۶، ص۳۱۷.
[۳۴] معجم رجال الحدیث، ابوالقاسم خویی، ج۱۰، ص۱۷۵- ۱۷۶.    
[۳۵] الرجال، طوسی، ج۱، ص۱۰۲.    


۲ - ام رباب


برخی مادر وی را ام‌رباب دختر امری‌ء القیس خوانده‌اند.
[۳۶] جامع الرواة، محمد بن علی اردبیلی، ج۱، ص۴۸۱.    
[۳۷] منتهی المقال، مازندرانی، ج۴، ص۱۷۵.    
[۳۸] تنقیح المقال، عبدالله مامقانی، ج۲، ص۱۷۸.
مامقانی در توجیه این نظریه که مادر عبدالله بن حسن علیه السلام، ام‌رباب، بوده است- بدون ذکر سند- چنین می‌نویسد: امرئ القیس( پدر امّ‌رباب)، در زمان خلیفه دوم، وارد مدینه شد و سه دختر داشت. امام علی علیه السلام یکی از دختران وی را خود به همسری برگزید و از آن دو دیگر، یکی را به نام« رباب» به همسری امام حسین علیه السلام درآورد؛ و دختر دیگر را که کنیه‌اش« ام‌رباب» بود، به همسری امام حسن علیه السلام درآمد. البته بر این نظریه نیز اشکال شده است.
[۳۹] قاموس الرجال، محمد تقی تستری، ج۶، ص۳۱۷.


۳ - سن عبدالله در هنگام شهادت


بیشتر منابع نوشته‌اند که عبدالله بن حسن، روز عاشورا و هنگام شهادت نا بالغ بوده است؛ با این وصف، برخی گفته‌اند که امام حسین علیه السلام، دختر گرامیشان، حضرت سکینه علیها السلام، را به عقد ازدواج عبدالله بن حسن علیه السلام درآورده بود.
[۴۰] المجدی فی انساب الطالبیین، علی بن محمد علوی، ج۱، ص۱۹.    
[۴۱] اعلام الوری، شیخ طبرسی، ج۱، ص۴۱۸.    
در اعلام الوری آمده است که عبدالله بن حسن علیه السلام پیش از رسیدن به وصال همسرش به شهادت رسید.
[۴۲] اعلام الوری، شیخ طبرسی، ج۱، ص۴۱۸.    


۴ - شهادت عبدالله


برخی شهادت وی را پس از پیکار در صحنه کارزار دانسته‌اند. مؤلف الفتوح می‌نویسد:
پس از شهادت عون بن عبدالله جعفر، عبدالله بن حسن علیه السلام عازم میدان شد. چهره‌اش چون ماه تابان بود. پیراهن و شلواری بر تن، و شمشیری برّان در دست داشت.
[۴۳] الفتوح، ابن اعثم، ج۵، ص۱۱۲.    


۵ - رجز عبدالله در عاشورا


وی در میدان این گونه رجز می‌خواند:
انْ تُنکرُونی فَانا فَرْعُ الْحَسَن • سِبْطُ النَّبِی المُصْطَفی المُؤْتَمَن‌
هَذَا حُسَینٌ کاسیرٍ مُرْتَهَن • بَینَ اناسٍ لا سُقُوا صَوْبَ المُزن
[۴۴] الفتوح، ابن اعثم، ج۵، ص۱۱۲.    
[۴۵] مناقب ال ابی طالب علیهم‌السلام، ابن شهرآشوب، ج۳، ص۲۵۵.    

اگر مرا نمی‌شناسید، من فرزند حسنم -علیه السلام‌-، نواده پیامبر برگزیده و امین.این حسین -علیه السلام‌- است؛ که در میان مردمی، که خدایشان از باران سیراب نگرداند، چون اسیری گرفتار آمده است.
خوارزمی، رجز دیگری برای عبدالله بن حسن علیه السلام نقل کرده است:
انْ تُنْکرُونی فَانا ابْنُ حَیدَرَة • ضِرْغامُ آجامٍ وَلَیثُ قَسْوَرَة
عَلَی الأعادِی مِثْلُ رِیحٍ صَرْصَرَة • اکیلُکمْ بِالسَّیفِ کیلُ السَّنْدَرَة
[۴۶] مقتل الحسین علیه السلام، خوارزمی، ج۲، ص۳۲.

اگر مرا نشناسید، من فرزند حیدرم؛ چون شیر بیشه‌زاران تهمتن و دلیرم.بر دشمنان همچو طوفانم و آنان را قتل عام خواهم کرد.

۶ - قاتل عبدالله


عبدالله پس از کشتن چهارده تن از دشمنان، سرانجام به وسیله هانی بن شبیب حضرمی به شهادت رسید.
[۴۷] مناقب آل ابی‌طالب علیهم‌السلام، ابن شهرآشوب، ج۳، ص۲۵۵.    
در کتاب مناقب آمده است که قاتل عبدالله بن حسن علیه السلام صورتش سیاه شد.
[۴۸] مناقب آل ابی‌طالب علیهم‌السلام، ابن شهرآشوب، ج۳، ص۲۵۵.    
در تذکرة الخواص
[۴۹] تذکرة الخواص، ابن جوزی، ج۱، ص۲۲۹.
، نام قاتل عبدالله بن حسن علیه السلام، سعد بن عمر بن نفیل ازدی گفته شده است هنگام شهادتش امام حسین علیه السلام خطاب به او و دیگر اهل بیت فرمود: ای فرزندم و ای همه خاندانم صبر کنید. به خدا سوگند، پس از امروز هیچ‌گاه سختی و ناگواری نخواهید دید. .
[۵۰] الفتوح، ابن اعثم، ج۵، ص۱۱۲.    


۷ - زیارتنامه عبدالله


در زیارت منسوب به ناحیه مقدسه، بر این شهید بزرگوار درود و تهنیت و بر قاتلش لعن و نفرین فرستاده شده است.
[۵۱] الاقبال، سید ابن طاووس، ج۳، ص۷۵.    


۸ - عبدالله یا عبدالله اکبر


در معدودی از منابع نقل شده که امام حسن علیه السلام دو پسر به نام عبدالله و عبدالله اصغر داشته است. اما همین منابع، وقتی فرزندان شهید امام حسن علیه السلام در کربلا را نام می‌برند، فقط از یک عبدالله بن حسن علیه السلام یاد می‌کنند.
[۵۲] تذکرة الخواص، ابن جوزی، ج۱، ص۱۹۴- ۱۹۵.
[۵۳] تذکرة الخواص، ابن جوزی، ج۱، ص۲۲۹.
[۵۴] مناهل الضرب، سيد جعفر اعرجى، ج۱، ص۸۹- ۹۰.
در چند کتاب متأخّر نیز از عبدالله اکبر و عبدالله اصغر، به عنوان فرزندان امام حسن علیه السلام و شهید کربلا یاد شده است؛ و آنچه را که در منابع کهن درباره عبدالله بن حسن علیه السلام آمده، بخشی را برای عبدالله اکبر و بخشی را برای عبدالله اصغر بازگو کرده‌اند.
[۵۵] فرسان الهیجاء، ذبیح الله محلاتی، ج۱، ص۲۳۸- ۲۴۰.
[۵۶] یاران پایدار، محمد هادی امینی، ج۱، ص۱۰۱- ۱۰۳.
[۵۷] ناسخ التواریخ، محمد تقی سپهر کاشانی، ج۲، ص۳۲۹- ۳۳۰.
[۵۸] دائرة المعارف الحسینیة، محمد صادق كرباسى، ج۵، ص۱۶۳.
[۵۹] دائرة المعارف الحسینیة، محمد صادق كرباسى، ج۶، ص۲۵۷.
[۶۰] مقتل الحسین علیه‌السلام، موسوی مقرم، ج۱، ص۲۶۴.    
[۶۱] مقتل الحسین علیه‌السلام، موسوی مقرم، ج۱، ص۲۸۰.    
[۶۲] وسیلة الدارین، موسوی زنجانی، ج۱، ص۲۴۸- ۲۵۰.
در پاره‌ای از این کتاب‌ها از فرزندان امام حسن به نام‌های عبدالله بن حسن علیه السلام( بدون لقب« اصغر») و عبدالله اکبر نام برده شده است. مؤلف «وسیلة الدارین» می‌گوید: به گمان من عبدالله اکبر، همان عبدالله بن حسن علیه السلام است؛ و امام حسن علیه السلام دو فرزند به نام عبدالله نداشته است.
[۶۳] وسیلة الدارین، موسوی زنجانی، ج۱،ص۲۴۸- ۲۵۰.

همچنین پاره‌ای مآخذ نقل کرده‌اند که عبدالله بن حسن علیه السلام همان ابوبکر بن حسن علیه السلام است.
[۶۴] المجدی فی انساب الطالبیین، علی بن محمد علوی، ج۱، ص۱۹.    
[۶۵] عمدة الطالب، ابن عنبه، ج۱، ص۶۸.
[۶۶] مقتل الحسین علیه‌السلام، موسوی مقرم، ج۱، ص۲۶۴.    
ولی بیشتر مآخذ این دو نفر و قاتلین آنها را جداگانه معرفی نموده‌اند.

۹ - پانویس

 
۱. ↑ الارشاد، شیخ مفید، ج۲، ص۲۶.    
۲. ↑ الارشاد، شیخ مفید، ج۲، ص۱۱۰-۱۱۱.    
۳. ↑ الارشاد، شیخ مفید، ج۲، ص ۱۲۵.    
۴. ↑ الرجال، طوسی، ج۱، ص۱۰۲.    
۵. ↑ تاریخ الطبری، ابن جریر، ج۴، ص۳۵۹.    
۶. ↑ تسمیة من قتل مع الحسین علیه‌السلام، فضیل کوفی، ج۱، ص۲۴.    
۷. ↑ مروج الذهب، مسعودی، ج۳، ص۶۱.
۸. ↑ مناقب آل ابی‌طالب علیهم‌السلام، ابن شهرآشوب، ج۳، ص۲۵۵.    
۹. ↑ مقاتل الطالبیین، ابوالفرج اصفهانی، ج۱، ص۵۸- ۵۹.    
۱۰. ↑ لباب الانساب والالقاب والاعقاب، بیهقی، ج۱، ص۳۴۲- ۳۴۳.
۱۱. ↑ جمهرة انساب العرب، ابن حزم، ج۱، ص۳۸- ۳۹.    
۱۲. ↑ رجال، ابن داود، ص۱۱۸.    
۱۳. ↑ رجال، العلامة الحلی( خلاصة الاقوال)، ج۱، ص۱۰۴.    
۱۴. ↑ مجمع الرجال، قهپائى، ج۳، ص۲۷۸.
۱۵. ↑ جامع الرواة، محمدعلی اردبیلی، ج۱، ص۴۸۱.    
۱۶. ↑ منتهی المقال، مازندرانی، ج۴، ص۱۷۵.    
۱۷. ↑ نقدالرجال، حسینی تفرشی، ج۳، ص۹۸.    
۱۸. ↑ الارشاد، شیخ مفید، ج۲، ص۲۰.    
۱۹. ↑ تاریخ طبری، ابن جریر، ج۴، ص۳۵۹.    
۲۰. ↑ مقاتل الطالبیین، ابوالفرج اصفهانی، ج۱، ص۵۸- ۵۹.    
۲۱. ↑ تسمیة من قتل مع‌الحسین علیه‌السلام، فضیل کوفی، ج۱، ص۲۴.    
۲۲. ↑ تذکرة الخواص، ابن جوزی، ج۱، ص۱۹۵.
۲۳. ↑ لباب الانساب والالقاب والاعقاب، بیهقی، ج۱، ص۳۴۲.
۲۴. ↑ مقاتل الطالبیین، ابوالفرج اصفهانی، ج۱، ص۵۸- ۵۹.    
۲۵. ↑ انصارالحسین، شمس الدین، ج۱، ص۱۳۲.    
۲۶. ↑ ابصارالعین، محمد بن طاهر سماوی، ج۱، ص۷۳.    
۲۷. ↑ ذخیرة الدارین، جمعی از نویسندگان، ج۱، ص۲۸۱.    
۲۸. ↑ ذخیرةالدارین، جمعی از نویسندگان، ج۱، ص۲۸۱.    
۲۹. ↑ تنقیح المقال، عبدالله مامقانی، ج۲، ص۱۷۸.
۳۰. ↑ الرجال، طوسی، ج۱، ص۱۰۲.    
۳۱. ↑ مجمع الرجال، قهپائى، ج۳، ص۲۸۸.
۳۲. ↑ الرجال،طوسی، ج۱، ص۱۰۲.    
۳۳. ↑ قاموس الرجال، محمد تقی تستری، ج۶، ص۳۱۷.
۳۴. ↑ معجم رجال الحدیث، ابوالقاسم خویی، ج۱۰، ص۱۷۵- ۱۷۶.    
۳۵. ↑ الرجال، طوسی، ج۱، ص۱۰۲.    
۳۶. ↑ جامع الرواة، محمد بن علی اردبیلی، ج۱، ص۴۸۱.    
۳۷. ↑ منتهی المقال، مازندرانی، ج۴، ص۱۷۵.    
۳۸. ↑ تنقیح المقال، عبدالله مامقانی، ج۲، ص۱۷۸.
۳۹. ↑ قاموس الرجال، محمد تقی تستری، ج۶، ص۳۱۷.
۴۰. ↑ المجدی فی انساب الطالبیین، علی بن محمد علوی، ج۱، ص۱۹.    
۴۱. ↑ اعلام الوری، شیخ طبرسی، ج۱، ص۴۱۸.    
۴۲. ↑ اعلام الوری، شیخ طبرسی، ج۱، ص۴۱۸.    
۴۳. ↑ الفتوح، ابن اعثم، ج۵، ص۱۱۲.    
۴۴. ↑ الفتوح، ابن اعثم، ج۵، ص۱۱۲.    
۴۵. ↑ مناقب ال ابی طالب علیهم‌السلام، ابن شهرآشوب، ج۳، ص۲۵۵.    
۴۶. ↑ مقتل الحسین علیه السلام، خوارزمی، ج۲، ص۳۲.
۴۷. ↑ مناقب آل ابی‌طالب علیهم‌السلام، ابن شهرآشوب، ج۳، ص۲۵۵.    
۴۸. ↑ مناقب آل ابی‌طالب علیهم‌السلام، ابن شهرآشوب، ج۳، ص۲۵۵.    
۴۹. ↑ تذکرة الخواص، ابن جوزی، ج۱، ص۲۲۹.
۵۰. ↑ الفتوح، ابن اعثم، ج۵، ص۱۱۲.    
۵۱. ↑ الاقبال، سید ابن طاووس، ج۳، ص۷۵.    
۵۲. ↑ تذکرة الخواص، ابن جوزی، ج۱، ص۱۹۴- ۱۹۵.
۵۳. ↑ تذکرة الخواص، ابن جوزی، ج۱، ص۲۲۹.
۵۴. ↑ مناهل الضرب، سيد جعفر اعرجى، ج۱، ص۸۹- ۹۰.
۵۵. ↑ فرسان الهیجاء، ذبیح الله محلاتی، ج۱، ص۲۳۸- ۲۴۰.
۵۶. ↑ یاران پایدار، محمد هادی امینی، ج۱، ص۱۰۱- ۱۰۳.
۵۷. ↑ ناسخ التواریخ، محمد تقی سپهر کاشانی، ج۲، ص۳۲۹- ۳۳۰.
۵۸. ↑ دائرة المعارف الحسینیة، محمد صادق كرباسى، ج۵، ص۱۶۳.
۵۹. ↑ دائرة المعارف الحسینیة، محمد صادق كرباسى، ج۶، ص۲۵۷.
۶۰. ↑ مقتل الحسین علیه‌السلام، موسوی مقرم، ج۱، ص۲۶۴.    
۶۱. ↑ مقتل الحسین علیه‌السلام، موسوی مقرم، ج۱، ص۲۸۰.    
۶۲. ↑ وسیلة الدارین، موسوی زنجانی، ج۱، ص۲۴۸- ۲۵۰.
۶۳. ↑ وسیلة الدارین، موسوی زنجانی، ج۱،ص۲۴۸- ۲۵۰.
۶۴. ↑ المجدی فی انساب الطالبیین، علی بن محمد علوی، ج۱، ص۱۹.    
۶۵. ↑ عمدة الطالب، ابن عنبه، ج۱، ص۶۸.
۶۶. ↑ مقتل الحسین علیه‌السلام، موسوی مقرم، ج۱، ص۲۶۴.    


۱۰ - منبع

پژوهشی پیرامون شهدای کربلا، جمعی از نویسندگان، ج۱، ص۲۳۱-۲۳۴.    





رده‌های این صفحه : اصحاب امام حسین | شهدای بنی هاشم در کربلا | شهدای کربلا | فرزندان امام حسن | نهضت عاشورا




آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.